Biofilm in je Aquarium

Waarom biofilm zo belangrijk is (en hoe je het stimuleert)

Biofilm is één van de meest onderschatte onderdelen van een gezond aquarium. Vooral in garnalenaquariums speelt het een belangrijke rol. Toch is er veel onbekendheid rond biofilm, wat het doet en hoe je het kunt bevorderen. In dit artikel lees je de rol van de biofilm en hoe je hier het beste mee kunt omgaan.

Wat is biofilm?

Biofilm is een dun, slijmerig laagje dat is opgebouwd uit bacteriën, micro-organismen, algen, schimmels en microfauna. Het kan zich vormen op vrijwel alle oppervlakken in het aquarium: hout, stenen, glas, planten en zelfs op de bodem.

Hoewel het er soms wat troebel of “vies” uitziet, is het juist een teken van een gezond ecosysteem.

Biofilm en kaamlaag worden vaak door elkaar gebruikt, maar dat in onjuist:

• Biofilm verwijst naar een nuttige, dunne laag bacteriën, algen, schimmels en microfauna die zich vormt op oppervlakken zoals hout, stenen, glas of planten. Het breekt afval af, biedt voedsel voor garnalen en jonge vissen, en ondersteunt een stabiel ecosysteem – vooral gewenst in garnalenaquaria.
• Kaamlaag is specifiek de schadelijke variant op het wateroppervlak, een olieachtige film door rottend materiaal, eiwitten, stof of onrijp biologisch evenwicht. Het blokkeert zuurstofuitwisseling, vermindert licht voor planten en kan zuurstoftekort veroorzaken, wat je juist moet verwijderen (meestal met een skimmer)

Waarom biofilm wél belangrijk is

1. Het is supervoeding voor garnalen

Voor veel garnalensoorten is biofilm een van de belangrijkste natuurlijke voedselbronnen. Baby-garnalen zijn er zelfs grotendeels afhankelijk van. Ze kunnen nog geen grote voedseldeeltjes eten, maar biofilm bevat microscopisch kleine voedingsstoffen die perfect passen bij hun formaat.

2. Het ondersteunt een stabiel ecosysteem

De bacteriën in biofilm helpen bij het afbreken van afvalstoffen, zoals voedselresten en uitwerpselen. Hierdoor blijft het water schoner en stabieler. 

3. Het voorkomt slechte bacteriën en algen

Biofilm neemt letterlijk ruimte in op oppervlakken. Hoe meer goede micro-organismen aanwezig zijn, hoe minder plek er overblijft voor schadelijke bacteriën of problematische algen.

4. Het bevordert de ontwikkeling van microfauna

In een aquarium ontstaat vaak een kleine "eigen wereld" van wervelloze beestjes zoals raderdiertjes en copepoden. Deze leven ín en rond biofilm, en vormen weer voedsel voor jonge garnalen.

Hoe stimuleer je biofilm in je aquarium?

1. Laat het aquarium goed indraaien

Rust is hét recept voor biofilm. Een aquarium dat minimaal 4–6 weken de tijd heeft gehad, ontwikkelt vanzelf een rijke laag. Te vroeg ingrijpen – schoonmaken of te vaak water verversen – remt dit proces.

2. Gebruik natuurlijke materialen

Hout, bladeren en botanicals zijn perfecte “dragers” voor biofilm. Denk aan:

• Catappa bladeren
• Eikenbladeren en beukenbladeren
• Mulberry leaves
• Cholla wood
• Botanicals

Deze materialen breken langzaam af en voeden micro-organismen.

3. Voer biofilm-stimulerende producten

Er zijn verschillende producten die speciaal bedoeld zijn om biofilm te stimuleren, bijvoorbeeld:

• Shrimp powders zoals Bacter AE
• Micro-organism boosters zoals KW Shrimps bacteria
• Lubao bags met bacteriën, enzymen en mineralen

Deze producten brengen extra voedingsbodem voor bacteriën in het aquarium.

4. Zorg voor zachte stroming

Biofilm houdt zich beter vast op oppervlakken bij zachte tot matige stroming. Te sterke stroming kan het losmaken of voorkomen dat het opbouwt.

5. Niet te vaak schoonmaken

Een brandschoon aquarium ziet er misschien strak uit, maar is biologisch arm. Maak oppervlakken alleen schoon als het écht moet. Vooral garnalenbakken doen het beter met “light maintenance”.

6. Voer niet te vaak visvoer

Overvoeding kan slechte bacteriën stimuleren. Laat de bak vooral draaien op micro-ecosystemen. Less is more.

Hoe herken je goede biofilm?

• Een dun melkachtig laagje op hout of wortelstukken
• Een lichte waas op glas of stenen
• Garnalen die constant overal vanaf schrapen
• Baby-garnalen die actief eten op oppervlakken

Kortom: als je garnalen druk bezig zijn, zit het meestal goed.

Kan ik ook te veel biofilm in mijn aquarium hebben?

Het antwoord is ja, je kunt zeker te veel biofilm in je aquarium hebben.

Hoewel biofilm in de basis goed is, kan een overmatige of te dikke laag wijzen op een verstoring in het biologische evenwicht of tot problemen leiden.

1. Overmatige Witte, Draderige Biofilm (tijdens het indraaien)

Dit is de meest voorkomende vorm van overmaat en komt vaak voor op nieuw hout:

• Oorzaak: Het hout geeft nog veel suikers en organisch materiaal af aan het water. Bacteriën en schimmels (die de biofilm vormen) gebruiken dit als een explosieve voedingsbron.
• Probleem: Hoewel het niet direct schadelijk is (garnalen en slakken eten het graag), kan een zeer dikke laag wijzen op een extreem hoge organische belasting, wat de waterkwaliteit tijdelijk kan beïnvloeden. In zeldzame gevallen kan te snelle afbraak lokaal zuurstof onttrekken.
• Oplossing: Wacht rustig af. Het verdwijnt vanzelf zodra de initiële voedingsstoffen uit het hout zijn uitgelekt. Meer slakken (zoals Neritina's) of garnalen kunnen helpen het tempo te versnellen.

2. Biofilm Op Planten (Verwarring met Alg)

Een dunne laag op planten is normaal, maar een dikke, slijmerige of donkergroene biofilmlaag kan problemen geven:

• Oorzaak: Vaak een combinatie van te weinig CO2, te weinig licht of onvoldoende voedingsstoffen voor de planten zelf, waardoor algen de overhand nemen.
• Probleem: De dikke laag blokkeert het licht, waardoor de de fotosynthese niet goed plaats kan vinden. Dit kan de groei van de plant remmen en tot sterfte leiden.

3. Biofilm Door Overvoeding

Als de biofilm constant snel terugkeert en dik is, kan dit wijzen op te veel organische belasting in de bak:

• Oorzaak: Te veel voeren, rottende plantendelen of onvoldoende onderhoud. De bacteriën in de biofilm floreren op overtollige eiwitten en afvalstoffen.
• Probleem: Dit betekent dat het afvalsysteem in de bak (het filter) de hoeveelheid afval niet aankan. Een teveel aan biofilm is hierdoor een symptoom van een probleem, niet de oorzaak zelf.

Samenvattend

"Te veel" biofilm is meestal een indicator dat er een overmaat aan voedingsstoffen (organische belasting) in het water aanwezig is. De oplossing is dan niet om de biofilm weg te schrobben (want het doet nuttig werk), maar om de oorzaak van de overmaat (bijv. nieuw hout, overvoeding) aan te pakken.